Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD), 2020’den beri devam eden büyüme trendinde olan sektörde, 2024 yılında yaşanan %14.2’lik küçülmenin ardından, bu düşüşün 2025 yılının ilk 5 ayında da sürdüğünü ortaya koyan bir rapor yayınladı.
TİAD raporuna göre, yılın ilk 5 ayında takım tezgahlarında yurtiçi satışlar, geçen yılın aynı dönemine göre %9 azaldı. Aynı dönemde, üretimdeki azalma %14.7 olarak gerçekleşti. İhracat, bu dönemde %6.1 düşerken, ithalat da %4.8 azalış gösterdi.
TİAD Başkanı Murat Akyüz, sektördeki temel sorunun yerli tedarik yetersizliği olduğunu belirtti. Nitelikli üretimi artırma hedefi çerçevesinde, nitelikli ürün ithalatını zorlaştırarak yerli üretimi desteklemekten uzaklaşıldığını söyledi. Akyüz, “Nitelikli ürünlerde yapılan teknoloji transferi ile sektör güçlendirilirken, yerli katma değerli üretim ve ihracat için gerekli altyapı oluşturulması halinde, takım tezgâhları üretiminde de savunma sanayiimiz gibi yerli tedarikçiler ortaya çıkacaktır” dedi.
2024 ve 2025’te Takım Tezgahlarında Durum
Türkiye’de sanayinin kalbi konumundaki takım tezgahları sektörü, 2024 yılında başlayan küçülme ile bu yıl da devam ediyor.
TİAD tarafından hazırlanan rapora göre, 2020’den beri süre gelen büyüme trendi, 2024 yılında %14.2’lik küçülme yaşayarak sona erdi. Üretim ve ihracatta yaşanan düşüşler, 2025 yılında da devam etti. Yılın ilk 5 ayında, yurtiçi satışlar geçen yılın aynı dönemine göre %9 azaldı.
Ayrıca, üretimdeki düşüş %14.7, ihracat %6.1 ve ithalat ise %4.8 oranında azaldı.
Yerli Tedarik Yetersizliği ve Sanayiye Etkisi
Murat Akyüz, raporla ilgili açıklamasında, imalat sanayisinin vazgeçilmez üretim araçları olan takım tezgahlarının; takımlar, bağlama sistemleri, metroloji ve kalite kontrol ekipmanları, üretim teknolojileri yazılımları, robotlar, otomasyon sistemleri ve eklemeli imalat teknolojileri gibi birçok tamamlayıcı unsurla birlikte, ülkemizin katma değerli üretim ve ihracat gücünü belirleyen temel faktörlerden biri olduğunu vurguladı.
Akyüz, sektörün geldiği noktada üreticiler için en büyük sorunun yerli tedarik yetersizliği olduğunu söyledi. Belirlenen nitelikli üretim hedefinde sadece ithalatı zorlaştırmanın, yerli üretimi destek anlamında yetersiz kalacağını belirtti.
“Nitelikli ürün ithalatı ile sektör güçlendirilirken, yerli katma değeri yüksek üretim ve ihracat altyapısının oluşturulması halinde, takım tezgahları üretiminde de savunma sanayiimiz gibi yerli üreticilerin ortaya çıkacağını” ifade etti.
28 Milyar Dolar İhracat ve Sektörün Stratejik Önemi
Akyüz, şu değerlendirmeleri yaptı:
“Yalnızca üretimi desteklemekle kalmayıp, aynı zamanda Türkiye’nin üretim ekonomisine güçlü katkılar sağlayan takım tezgahları, otomotiv, savunma, havacılık, medikal, beyaz eşya, gemi inşa, demiryolu, makine-teçhizat, kalıpçılık ve metal eşya gibi stratejik sektörlerin toplam ihracat değeri 2024’te 85 milyar ABD doları olarak gerçekleşti.
Bu sektörlerin katkısıyla, takım tezgahları sektörü, toplam ihracatın 28 milyar ABD Doları’na ulaşmış durumda.
Başka bir deyişle, 2024 yılında sanayimize kazandırılan her takım tezgahı, yıllık ortalama kendi değerinin 15.6 katı kadar ihracat potansiyeli yaratmıştır. Bu çarpan etkisi, sektörün ülkemiz açısından ne kadar stratejik olduğunu ortaya koyuyor.
Yerli üretim kabiliyetlerimizin geliştirilmesi, teknoloji transferiyle yüksek katma değerli üretim yapısının güçlendirilmesi ve uluslararası pazarlarda rekabet gücünün artırılması, sektörümüzün desteklenmesini hayati kılmaktadır.”
2024’te Üretim Değerleri ve Zorluklar
2024 yılında, takım tezgahları sektörünün toplam üretim değeri, 1 milyar doların altına geriledi.
Rapora göre, sektör yaklaşık 849 milyon dolar üretim değeriyle, 2023’e göre yüzde 23.2’lik bir düşüş gösterdi.
İhracat ise %17.5 azalarak, 710.6 milyon dolar seviyesine geriledi.
İthalat, %10.4 düşüşle 1.66 milyar dolar oldu.
Yurt içi satışlar ise, kullanım sebebiyle, %14.2 oranında azalarak, 1.79 milyar dolar seviyesine indi.
İşletme ve yatırım amaçlı ithalatın yüzde 55’i, CNC işleme merkezleri, CNC torna tezgahları ve CNC taşlama tezgahlarından oluşuyor.
En dikkat çekici verilerden biri ise, preslerin ithalatında yüzde 16.4 artış olmasıdır.
İGV Uygulaması ve Yatırım Sorunları
Türkiye’nin takım tezgahları üretim kapasitesi, ihtiyacın çok altında.
Talaşlı üretimde kullanılan CNC tezgahların üretimi, ihtiyacın sadece yüzde 5’ini karşılıyor.
Kalan yüzde 95, teknoloji transferi yoluyla temin ediliyor.
Son 5 yılda, İGV (İthalatın Korunması ve Gümrük Vergileri) politikası uygulamalarına rağmen, Çin’den yapılan ithalat katlanarak arttı. Bu artış hâlâ devam ediyor.
Çin menşeli ürünlerin ithalatını durdurmak amacıyla başlatılan bu uygulama, uluslararası anlaşmalar ve Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA’lar) nedeniyle, haksız rekabete neden oluyor.
Havacılık, savunma, medikal ve otomotiv gibi kritik sektörlerde, ihtiyaç duyulan Japonya, ABD ve Tayvan menşeili takım tezgahlarına, bu İGV uygulamasıyla daha yüksek maliyetlerle ulaşmak zorunda kalınıyor. Bu da, üretim maliyetlerini artırırken, dolaylı olarak enflasyonun yükselmesine sebep oluyor.
Ülke bazında tarife kontenjanı gibi alternatif uygulamalar getirerek, niteliksiz ürünlerin temini sınırlandırılabilir ve sanayici korunabilir.
2019’da Çin’den yapılan ithalatın toplam takım tezgahı ithalatındaki payı yüzde 8 iken, 2024’te bu oran yüzde 23’e çıktı.
Yıllık bazda, Çin’den yapılan ithalat, yüzde 239 oranında artış gösterdi.
Uygulamaya alınan dış ticaret önlemlerinin uzun vadeli stratejilerle desteklenmemesi, beklenen sonucu vermedi.
Yakın geçmişte, Türkiye’ye yatırım yapma potansiyeli taşıyan takım tezgahı üretim yatırımlarının Bulgaristan, Çekya, Polonya ve Makedonya gibi ülkelere kaydığını da söylemiştik.
Bu durumun sonucu olarak, ülkemizde yatırım ve üretim kapasitesinin azaldığını ve ülkenin bir “makine çöplüğüne” dönüşmenin eşiğinde olduğunu düşünüyoruz.
Kalitesi düşük ürünlere yapılan yatırımların, yaklaşık 5 yıl içinde olumsuz sonuçlarını görmeye başlayacağımızı öngörüyoruz.
Gelişen makine üretim kapasitemizin ve ülke ekonomisinin, bu sorunlar nedeniyle ciddi bir riskle karşı karşıya olduğunu düşünüyoruz.
