Bugün, Türkiye tarihinin en karanlık günlerinden biri olarak anılan 6-7 Eylül Pogromu‘nun 69. yıldönümüdür.(*)
1955 yılında gerçekleşen bu olaylar, azınlıklara yönelik en büyük olaylardan biri olmuştur. Resmi verilere göre, olaylar sırasında İstanbul‘da 73 kilise, 8 ayazma, 2 manastır ve 5.583 ev ile işyeri yakılıp yıkılmıştır. Bu süreçte, çok sayıda gayrimüslim hayatını kaybetmiş ve birçok kadına cinsel saldırı gerçekleştirilmiştir.
Kıbrıs Sorunu ve Artan Gerilim
Bu olayların zemininde, 1954’te Kıbrıslı Rumlar’ın Ingilizlere karşı ayaklanması yatmaktadır. Dönemin İngiliz sömürge yönetimine karşı verilen bu mücadele, Yunanistan hükümetinin Kıbrıs halklarının kendi kaderini tayin hakkını Birleşmiş Milletler gündemine taşımasıyla daha da büyümüştü. Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması fikri, adadaki Türk ve Rum halkları arasında gerginliği artırmış ve Türkiye’deki medya tarafından Rumlara karşı nefret söylemi içeren haberler yayımlanmaya başlanmıştır. Bu süreçte, İstanbul’daki Rumların refah içinde yaşadığı iddiaları, iki halk arasında yükselen tansiyonu bir kat daha artırmıştır.
Medya ve Saldırılar: Yalanların Etkisi
Pogrom, tam olarak 6 Eylül 1955 Salı günü, saat 13.00’de devlet radyosundan duyurulan bir haberle başladı. Demokrat Parti yanlısı İstanbul Ekspres gazetesinde “Atamızın evi bomba ile hasara uğradı” başlıklı çarpıcı bir manşet yayınlandı. Bu haber, Atatürk‘ün evinin bombalandığı yönündeki asılsız haberlere dayanıyordu ve akşam saatlerinde Taksim Meydanı’nda toplanan kalabalık, sloganlarla İstiklal Caddesi’ne doğru ilerleyerek Rum dükkanlarını tahrip etmeye başladı.
Saldırılar, kısa sürede İstanbul’un her yanına yayıldı. Resmi kaynaklara göre, saldırıya uğrayan iş yerlerinin %59’u Rumlara, %17’si Ermenilere ve %12’si Yahudilere aitti. En az 10 kişinin yaşamını yitirdiği bu olaylar sonucunda, 4.214 ev, 1.000 iş yeri, 73 kilise ve 26 okul tahrip edildi. Helsinki Watch gibi insan hakları örgütlerine göre olaylarda en az 15 kişi hayatını kaybetmiştir.
Sıkıyönetim ve Suçlamalar
Saldırıların kontrol altına alınamaması neticesinde, 6 Eylül gecesi sıkıyönetim ilan edildi. Saldırı sonrası, Sivas’tan 145, Trabzon’dan 117, Kastamonu’dan 116 ve Erzincan’dan 111 kişi, yağmaladıkları mallarla yakalanarak gözaltına alındı. Bu durum, saldırganların bir kısmının başka şehirlerden getirildiğini ortaya koydu. Dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar, olayların sorumluluğunu medyaya ve bazı komünistlere yükledi. Yapılan suçlamalar sonucunda, Aziz Nesin, Can Boratav ve Zehra Kosova gibi birçok aydın askeri hapishaneye gönderildi.
Dipnot: Pogrom(*) veyahut dinsel, etnik veya siyasi nedenlerle bir gruba karşı yapılan şiddet hareketleridir. Bu şiddet hareketleri genellikle evleri, iş yerlerini veya ibadet yerlerini tahrip etmek, insanları dövmek, yaralamak, tecavüz etmek veya öldürmekten oluşur. Bu deyim ilk olarak tarihin çeşitli dönemlerinde Yahudilere karşı yapılan şiddet hareketlerini tanımlamak için kullanılmış, sonra da anlamı diğer gruplara karşı yapılan benzer şiddet olaylarını kapsayacak şekilde genişletilmiştir.
