Yaşar Kemal’in kitapları birbirinden değerli ve birbirinden güzeldir. Bunların içinden İnce Memed’in ayrı bir ismi ve bir yeri vardır. Yaşar Kemal’in İnce Memed dünya çapında ün kazanmasını görkemli bir başkaldırı destanı olmasına bağlıdır. Eser Çukurova’daki ağalarla ve bu ağalara karşı başkaldıran bir köylü gencin çatışmasını anlatır.
İnce Memed’in babası İbrahim ölünce, oturmakta oldukları Değirmenoluk’tan başka dört köyün sahibi olanb zalim Abdi Ağa, ellerinde ne var ne yok almıştır. Çocuk Memed ağanın zulmüne dayanamaz. Anası Döne’ye haber vermeden köyden kaçar. Yakındaki Kesme köyünde yaşayan iyi kalpli yaşlı çiftçi Süleyman Emmi’ye sığınır. Kesme’de çobanlık yaparken, yerini öğrenen Abdi Ağa gelip İnce Memed’i geri alır ve çocuğa büsbütün düşman kesilir.
Ana- oğul eker- biçer fakat ürünün dörtte üçünü Abdi Ağa’ya verir. Bir göz evde her tür yoksulluğa dayanırlar. Büyüyen Memed komşu kızı Hatçe’ye tutulur. Abdi Ağa Hatçe’yi kendi yeğenine nişanlayınca, Memed Hatçe’yi kaçırır. Hatçe ormanda Memed’le birlikte olur. Ağa adamlarıyla Memed’in ve Hatçe’nin peşine düşer. İz sürme ustası Topal Ali gençlerin gizlendiği yeri bulur.
Memed, Abdi Ağa’yı ve yeğenini vurur. Sonra gelip alacağını söyleyerek Hatçe’yi köye gönderir. Kendisi de arkasından atılan kurşunlar arasından kaçar. Yeniden Süleyman Emmi’sine sığınır. Vurulan yeğen ölür, ama iki kurşun yarası olduğu halde Abdi Ağa iyileşir. Memed’in anası Döne’yi döve döve öldürür.
Hatçe, Abdi Ağa’nın yeğenini öldürdüğü iftirasıyla hapse attırılır.Hapisten kaçarak, dağa çıkan İnce Memed önce Deli Durdu çetesine katılır.Ama onun taş kalpli bir haydut olduğunu görünce, çeteden ayrılır. Kendisi gibi çeteden ayrılan Recep Çavuş ve Cabbar’la birleşir. Abdi Ağa’yı yakalamak amacıyla giriştiği iki baskın da başarısızlıkta sonuçlanır. Hatçe’nin Kozan Hapishanesi’ne götüreleceğini öğrenince artık kendi adamı olan Topal Ali ile birlikte baskın yapıp Hatçe’yi ve hapishane arkadaşı Iraz’ı jandarmaların elinden kurtarır. Alidağı’nda bir mağaraya sığınırlar. Hatçe Iraz’ın yardımıyla doğum yapmak üzereyken, bir aydır dağın zirvesinde dört dönen jandarmalarla çatışmaya girer. Omuzundan yaralandığı sırada çocuk doğar.
Tüfeği Iraz doldurur, Memed tek eliyle ateş eder. Mermisi bitince tüfeğine mendilini asarak mağaranın kapısına çıkar, tek başına mağaraya yaklaşan müfreze komutanı Asım Çavuş yiğitliğini takdir ettiği Memed’i teslim almaz. Arkadaşlarını kandırarak geri çevirir, ‘İnce Memed vurulmuş, Ali Dağı’nda tipi dinince ölüsü aşağı indirilecek’ haberi köye- kasabaya yayılır.
Abdi Ağa önce pek sevinir ama sonra İnce Memed’in yaralı olarak kurtulduğunu öğrenince alt-üst olur. Cumhuriyet’in onucu yıldönümü dolayısıyla af çıkarılacağı söylentilerine rağmen İnce Memed teslim olmaz.
Aliyar’da yeniden tekrar kuşatılır. Hatçe vurulur, ölür. Iraz köye haber vermeye gelen muhtara ve köylülere Hatçe’nin cenazesini teslim eder. Yanında Iraz olduğu halde, kucağında oğluyla yeniden dağa çıkar. Iraz, çocuğu alıp Antep’in bir köyüne gitmek ve Memed’in oğlunu kendi çocuğu gibi yetiştirmek için izin ister, buna razı olur. Cumhuriyet’in onuncu yıldönümünde sözü edilen af çıkar. Eşkiyanın hemen hepsi inip teslim olur.
Af haberini Cabbar’dan alan Memed Değirmenoluk’a gider. Köylü ona bir ev yaptırmış, tarlası da ekilmiştir. Köylünün verdiği ata binen Memed, Topal Ali’den Abdi Ağa’nın kasabada olduğunu öğrenir. Gece vakti odasında bastığı Ağa’yı üç kurşunla öldüren Memed, kurşun yağmuru altında atını sürer.Köye uğrayıp Ağa’yı öldürdüğünü müjdeler. Ve yeniden Alidağı’na çıkar. Bir daha da İnce Memed’den haber alınamaz.
Yazar sonraki ciltlerde İnce Memed’in eşraf ve onlarla işbirliği yapan yerel yöneticiler ve politikacılara karşı köylülerin çıkarını savunumunu anlatır. Kitabın şiirsel dili ve tasvir gücü güçlüdür. İnce Memed kitabı yayımlanır- yayımlanmaz büyük ilgi ve beğeniyle karşılanır. Kitap, çok geçmeden Batı dilleri başta olmak üzere, 25 dile çevrilir. Aynı zamanda yazar, oyuncu ve yönetmen olan Peter Ustinov tarafından aynı adla sinemaya uyarlandı.
Yine Mart 1985’te beyaz perdeye aktarılan İnce Memed, Türkiye’de yasaklanır. Yaşar Kemal, ilk romanı İnce Memed, Çukurova’nın tarımda kapitalist ilişkilere geçiş döneminin ön aşamalarına özgü sorunlara eğilir. Bir köy ağasının zulmüne dayanamayıp sevdiği kızla birlikte Toros Dağları’na çıkan ve ister istemez eşkıya olan İnce Memed’in ve onun kişiliğinde 1925-1933 yılları arasında Toros Dağları’na yerleşmiş yüzlerce eşkiyanın hikayesini anlatan roman, o yıl ilk ve son defa verilen Varlık Roman Armağanı’nı kazandı. 1955’te tarihçi İlber Ortaylı ‘ Çukurova’nın halkçı ününü, doğup- büyüdüğü bölgenin gerçeğini aktarmakta sağlamdır, İnce Memed. Yine edebiyatımızda da isim yapmıştır.’ Vatan- 19 Ocak 1969
Yaşar Kemal romanlarında Çukurova yöresi insanlarında yaşam serüvenini konu edinir. Yörenin ekonomik ve toplumsal yapısını insan doğa ilişkileri bağlamında toplumcu bir bakışla yansıtır.
Çukurova’daki değişimi feodal ilişkilerden kapitalizme geçiş aşamasında yöre insanının, bu değişim karşısındaki sosyo- ekonomik konumunu sergiler. Yaşanılan toplum gerçeklerinin bireyin psikolojik yapısında ve doğadaki etkilerini dile getirir.
Doğa- insan ilişkisinde insanın doğayla savaşımını, onu değiştirişini bu süreçteki kendi değişimini iç içe verir. Doğa insan çatışması romanlarının trajik özünü oluşturur. Sorunlarını dile getirdiği yöre insanını, coğrafyası, tarihi, sosyo- ekonomik yapısıyla birlikte bir bütün içinde sergiler. Düş, gerçek, mitos günlük yaşam romanlarının bu bütünlüğünde yer alır.
Bunu anlayan ve dinleyen insanların çoğalması, Türk- Kürt ışığı yakalayıp, güzel günlere ulaşması anlamına gelecek Yaşar Kemal’da onur duyduğu kalemlerimizden biri olarak sonsuza kadar yaşayacaktır.
Nuri KAYMAZ
