Merhaba dostlar,
Aşağıda özetlemeye çalıştığım kitaplar, zaman zaman duyduğumuz ve genellikle anlamını okusak öğrensek bile – hele günümüzde – yaşadığımız ve sıkıştırıldığımız köşelerde kolaylıkla anlayabileceğimiz öğeler taşımamaktadır. Belki bilgiçlik yaptığımı düşüneceksiniz ama asla değil. Hayata dönüp baktığımda, bildiğimi, öğrendiğimi, özellikle de altını çizerek belirtmeliyim ki, daha önce öğrendiğimi zannettiğim birçok olgu ve konuyu asıl şimdi anladığımı fark ettiğimden böyle yazıyorum. Bunun bana özgü bir yanılgı olduğunu asla kabul etmiyorum.
Öyleyse kolaylıkla şunu söyleyebiliriz: Öğrendiğiniz her konu, hele hele teorik kitap ve yazılar, deneyimlerinizle birleştirilmezse eksik ve doğal olarak da yanlış sonuçlara varmanıza hizmet edebilir. İhtimal diyip geçmeyin!
İnsan aklının görkemi, kapitalizmin çılgınlığı ve pervasızlığı karşısında ne yazık ki çaresiz kalmakla kalmıyor; daha izleyici olmaktan çıkıp öznel olarak olmasa dahi nesnel olarak her türlü ona hizmet etmeye her geçen gün daha çok evriliyor.
Bir kısım insan(lar)ın artık insan(lar)a ihtiyacı minimum düzeye çekilmeye çalışıldığı şu zamanda, sisteme yararlı olmayan her kişi veya tüzel kişilik hızla safra olarak görülüp atılmaya çalışılmaktadır.
Adı şimdi aklıma gelmedi bir filozofa sormuşlar: “İkide bir biliyorum, biliyorum diyorsun. Ne biliyorsun, usta sen?”
Filozof da: “Haddimi biliyorum” demiş.
O filozof tabii ki haddini bilecek, bizlerin bildiğini söylemek lütfen dürüstçe söyleyin, olanaklı mı?
Sanmıyorum. Bunun böyle olacağını da pek tabii ki bizleri yüzyıllardır yönetenler pekala biliyorlardı ki, bugünleri bizlere yaşatıyorlar ve daha da ilerilere giderek yaşatacaklar.
Yazının konusu “Distopyalar!”
Benim haddimi bilmeyerek yorumum şudur:
“Distopya”, “Ütopyalar” tasavvur eden haddini bilmeyenlere haddini bildirme öğretme mücadelesidir.
İçinde yaşadığımız “Distopya”lara giden bu çağda Türkçe karşılığı olarak kötücül geleceğe her an biraz daha yaklaşmaktayız.
Tek sevineceğimiz olgu ve durum şudur ki, adı üzerinde henüz mücadele aşamasındayız. Bu yüzden umutsuz olmaya ve yüreğinizi karartmaya kalkmayın! İlla kalkacaksanız, oturduğunuz yerden ayağa kalkın; hiç değilse çevrenize ve kendinize yeniden bakın derim.
Unutmayın ki yine bir yazarın dediği gibi; “Eğer Tanrı insanlıktan umudu kesseydi, her gün yeni çocuklar doğmazdı.”
Şimdi sizleri Distopya kitaplarıyla baş başa bırakıyorum. Aman siz siz olun, benim gibi asla haddinizi bilmeyin derim.
Dünyanın Keşfine Çıkış: Distopyanın Tanımı
Kavramların evrimi, insanlığın derin tarihine tanıklık eder. “Distopya” terimi, ilk kez 1868 yılında felsefeci John Stuart Mill tarafından bir konuşmada kullanılmıştır. Kötü bir mekân ve zaman tasvirini öne çıkaran bu terim, zamanla çağdaş edebiyat ve sinemada derin bir yer edinmiştir. Bugün, 150 yıl, iki dünya savaşı ve teknolojik devrimler sonrasında, distopya teması hâlâ gündemi meşgul eden bir kavramdır.
Distopyanın Göbeğindeki Tartışmalar
Distopya, spekülatif kurmacanın bir alt kümesi olarak, bilim kurgunun derinliklerine sürüklenir. Ancak, modern distopyalar yalnızca teknoloji ve bilimle değil; aynı zamanda mahremiyet, politik iktidar, iklim değişikliği gibi çeşitli konularla da ilişkili. Bu belirti, distopyanın günümüzdeki popülaritesinin hacmini artırırken, beraberinde kavramın yanlış kullanımlarını da çoğaltmaktadır.
Hiperbolik Görüntü ve Toplumsal Eleştiri (*)
Distopik edebi eserler, tanıdık bir toplumu abartarak çizer ve toplumsal hastalıkları daha görünür kılar. Utopik formların aksine, burada ideal toplum tasavvurunun aslında ne denli yıkıcı olabileceği gözler önüne serilir. İşte bu anlamda, George Orwell’in “1984” adlı eseri distopya yazarlarının en önemli örneklerinden biridir.
1984: Büyük Birader’in Gölgesinde
George Orwell’in başyapıtı “1984”, karanlık bir geleceği resmeder; bireylerin devlet tarafından nasıl gözetim altında tutulduğunu, hürriyetlerinin nasıl ihlal edildiğini işler. Orwell, birey ve devlet arasındaki çatışmayı ustaca yansıtırken, okuyucuyu her cümlede derin bir korkuya sürükler. “Romantik, yaratıcı, zekâ dolu, güçlü ve güzel bir kitap…” diyen Ursula K. Le Guin, bu eserin bilim kurgu literatüründeki yeri hususunda açık bir görüş belirmiştir.
Biz: Zamyatin’in Vizyonu
Yevgeni Zamyatin’in “Biz” eseri, distopyaların başlangıcını işaret eder. Geleceğin bir toplumunda bireysellikten yoksun, sadece numaralardan oluşan bir halkın hikâyesidir. Zamyatin, toplum düzeninin nasıl bir kaosa sürüklendiğini sergilemekle kalmaz; aynı zamanda insanın düşünce dünyasındaki evrimi sorgular. Zamyatin, ütopyaların tepetaklak olabileceğini fark eden ilk yazarlardan biri olarak, distopya kelimesine yeni bir anlam kazandırmıştır.
Dava: Kafka’nın Korku Çağı
Franz Kafka’nın “Dava” adlı eseri, insanın geçtimizi bürokrasinin pençesindeki çaresizliğini ele alır. “Korku Çağı” olarak adlandırılan 20. yüzyılda geçirdiğimiz dönüşüm, Kafka’nın kaleminde hayat bulur. Kafka, her bireyin içsel sorgulamasının yanı sıra, dış dünyadaki düzenin kaygan zeminini işler.
Cesur Yeni Dünya: Huxley’nin Provokasyonu
Aldous Huxley’in muazzam eseri “Cesur Yeni Dünya”, 26. yüzyılda genetik mühendislik, hipnopedi (*) ve öjenik (*) teorilerle şekillenen bir dünyayı ele alır. Toplumun tüketim ve haz üzerine kurulu yapısı, zihinlerde derin yaralar açar. Huxley, bireysel özgürlüklerin sistematik bir şekilde nasıl yok edilebileceğini gözler önüne sererken, okuru sürekli sorgulamaya iter.
Sonuç: Distopyanın İzleri
Distopya, sadece bir edebi tür değil, insanlığın jeopolitik sorunlarını, sosyal yapısını ve bireysel kimliğini anlamada bir araçtır. Yukarıda belirtilen eserler, tüm zamanların en iyi distopik kitapların sadece birkaçıdır. Unutmayalım ki bu eserler, yapay bir geleceği değil, aslında içinde yaşadığımız dünyayı eleştirir. Korku ve kaygı dolu bir geleceği resmedecekse de, okuru düşünmeye ve sorgulamaya yönlendirmeyi amaçlar. Her birey, distopyanın karanlığına dalarak, kendi iç yolculuğuna çıkarabilir.
(*)
Hiperbolik: Hiperbolik, matematik ve geometri alanında, özellikle analitik geometri ve hiperbolik fonksiyonlar bağlamında kullanılan bir terimdir. Hiperbol, iki odak noktasına (fokus) sahip olan ve bu odaklardan biri ile olan uzaklıklarının farkının sabit olduğu noktalar kümesidir. Hiperbol, genellikle bir konik kesitin bir türü olarak tanımlanır.
Hiperbol, matematiksel kavramların yanı sıra fizik ve mühendislikte birçok uygulama alanına sahiptir. Hiperbolik fonksiyonlar, diferansiyel denklemlerin çözümleri, geometrik modellemelerde ve birçok bilimsel hesaplamalarda kritik rol oynar.
Hipnopedi: Öğrenme veya bilgi edinme sürecini ifade eden bir terimdir. Genellikle, bireylerin uyku halinde iken sesli mesajlar dinleyerek veya belirli bilgileri alarak öğrenim yapabilecekleri fikrine dayanır. Ancak bilimsel araştırmalar, hipnopedi uygulamalarının etkinliğini desteklemez; çünkü uyku sırasında beyin, uyanıkken olduğu gibi bilgiyi işlemekte zayıf kalır. Bu nedenle, hipnopedi genellikle popüler bir kavram olarak kalmış ve bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.
Öjenik: Öjenik, genetik olarak üstün veya ideal insan özelliklerini teşvik etmeyi amaçlayan bir kavramdır. Bu terim, genetik mühendislik ve biyoteknoloji alanında, belirli özelliklerin çoğaltılması veya istenmeyen özelliklerin ortadan kaldırılmasıyla ilgili tartışmalarda kullanılabilir. Öjenik uygulamalar, genellikle etik tartışmalara yol açar, çünkü bu tür müdahaleler sosyal ve ahlaki sorunlar doğurabilir. Öjenik terimi çoğunlukla insan ırkının veya popülasyonların genetik kalitesini artırma çabalarıyla ilişkilendirilmektedir. Ancak, bu tür uygulamaların sonuçları oldukça karmaşık ve tartışmalıdır.
