Suriye, yıllardır Beşar Esad yönetiminin zulmü altında inliyordu. Ancak 8 Aralık 2024 tarihinde, Esad’ın ülkeden kaçmasıyla birlikte bir dönüm noktası yaşandı. Esad sonrası dönemde, muhalifler ülkedeki yönetimi ele alarak Baas rejiminden geriye kalan kalıntılarda arama çalışmalarına başladılar. Bu arama faaliyetleri sırasında, Esad rejiminin gerçekleştirdiği zulüm ve vahşetin izlerine bir kez daha rastlandı.
Özellikle, Başkent Şam’ın kırsal bölgesinde bulunan El Zeynebiye’de, sadece kadınların bulunduğu bir toplu mezar keşfedildi. Bu mezar, rejime karşı olanların hafızasında derin yaralar açan bir olayın sembolü haline geldi. Suriyeliler, bu toplu mezarlara gittiğinde, kazılan çukurlarda tanıdıkları eşyalara ya da elbiselere ulaşmaya çalıştılar. Bu durum, geçmişte yaşananların acısını bir nebze olsun hissetmelerine olanak tanıdı.
Suriye’nin kuzeyinden gelen Abdelaziz Jawad, bu korkunç mezarları görmek için bölgeye gelerek, “Cesetleri üst üste buraya koymuşlar. Burası çok derin. Bunun gibi çok toplu mezar var. Cesetleri buraya getirip içerisine atıyorlar. Esad ve askerleri suçlu. Onlar mafya, domuz. Bu kadın elbisesi, ey Araplar bakın, Esad suçlarına bakın,” şeklinde açıklamalarda bulundu. Jawad, bu mezarlığın yeni yapıldığını ve Esad düşmeden önce birçok insanın burada kurşuna dizildiğini belirterek, “Biz Esad’ı istiyoruz, onu idam edeceğiz” ifadelerini kullandı.
Çalışmalar sırasında, toplu mezarların bulunduğu bölgeye gelen bir başka Suriyeli ise, Esad rejiminin işkence merkezi olarak bilinen Sednaya Hapishanesi’nde kaybolan kardeşini bulmaya çalışıyordu. Kadın, 10 yıldır kardeşinden haber alamadığını ve mezarların olduğu yerden umudunu kesmediğini ifade etti. “Sednaya’da toplam 4 defa ziyaret ettim. 2014 yılından sonra bizi görüştürmediler. Bir daha görüşemedik,” diyerek gözyaşlarına boğuldu.
Sednaya Hapishanesi’nde hayatını kaybedenlerin buraya gömüldüğünü söyleyen Zaid Firas ise, kendi kardeşini buraya gömmek için gelenlerin arasında yer aldığını belirtti. “İki araçla toplam 400 kişiyi buraya getirip gömdüler. Kendi gözlerimle gördüm. Şehitler terörist değil, Esad terörist,” diyerek elindeki insan kemiğini toprağa gömerek dikkat çekti.
Hala toplu mezarlara gömülen insanların sayısı kesin bir rakamla bilinmemektedir. Ancak bu işkenceler ve kayıplar, Suriye halkının tarihinde derin yaralar açmaya devam etmektedir. Esad rejiminin geçmişteki insanlık suçlarının gün yüzüne çıkması, muhalifler için bir umut kaynağı olurken, intikam duygusunu da körüklemektedir. Göstermelik arama çalışmaları, insanların acılarını hafifletecek bir çözüm sunabileceği gibi, geçmişte yaşananların unutulmadığını ve adaletin er ya da geç tecelli edeceği inancını da yeniden alevlendirmektedir.
