Ağabeyi Muzaffer Erdost “Şair, Yazar ve Yayıncı”
Tokat‘ın Artova ilçesine bağlı Çamlıbel beldesinde dünyaya gelen Muzaffer Erdost; şair, yazar ve aynı zamanda yayıncıdır. Şiirleri ve siyasi eserlerinin yanı sıra çeviri kitapları ile edebiyata katkı sunan Erdost, eserlerinde M. Rana ve Muzaffer Mustafa imzalarını da kullandı. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi‘ni bitirdikten sonra (1957) Ankara’da Pazar Postası (1957-1959) ve Ülke gibi dergilerde yazı işleri müdürlüğü yaptı. 1965’ten beri Sol Yayınları’nı yönetmektedir. Bir dönem hüküm giyen şair (1971), 1974’te Af Yasası’ndan yararlanıp çıktı. Yayıncılığa kaldığı yerden devam etti. Kardeşi İlhan Erdost‘un vefatının ardından adını Muzaffer İlhan Erdost olarak değiştirdi ve İlhan İlhan adıyla bir kitap yayımladı (1985). İnsan Hakları Derneği Ankara şubesi başkanlığı yaptı (1989). Ankara‘da kurduğu İlhanilhan kitabevini işletti. 25 Şubat 2020‘de Ankara‘da tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.
Eserler ve Yayıncılık
Şiir, öykü ve yazıları 1950 yılından itibaren: Hisar, Yeni Ufuklar, Seçilmiş Hikayeler; Kaynak, Mavi, Milliyet Sanat Dergisi, İktisat Dergisi, Mülkiye Dergisi, Yeni Düşün, Argos, Öğretmen Dünyası, Diyalog, Edebiyat ve Eleştiri, Bilim ve Ütopya, Folklor Edebiyat, Yön, Türk Solu, Yarın, Dost, Ülke, Papirüs, Bili ve Sanat gibi dergilerde yayımlandı. Bilim ve Sanat dergisinde “Ulusal Dil Bilinci, İlkel Birikim ve Köylülüğün Yoksullaşması”, Yarın dergisinde “Eleştiri Üzerine Bir İki Not, Gençlik ve Kültürü, İkinci Yeni Şiir Gericilik” ve Varlık dergisinde “Dergiciliğimizin Bugünü” gibi konuları ele aldı. Tek sayı yayımlanabilen Açık Oturum adıyla bir dergi çıkardı (Mayıs 1955). Açık Oturum Yayınları (1958-1960) yöneten Muzaffer İlhan Erdost; Marx, Lenin, Stalin ve Politzer’den kitaplar çevirdi. “İkinci Yeni” adını yazılarında ilk kendisi kullandı. Bu nedenle “İkinci Yeni”nin isim babası olarak kabul edilir. Erdost; şiir, öykü, deneme ve eleştiri türlerinde yazılar yazdı. Türkiye İnsan Hakları Kurumu‘nun (TİHAK) girişimci ve kurucu üyeliğini yaptı.
Eserleri ve Temel Konular
Muzaffer İlhan Erdost’un eserleri; şiirler, çeviriler, siyasi eserler olmak üzere üç temel başlık altında ele alınabilir. Bunların yanı sıra hikâye kitabı da kaleme alan Erdost’un eserlerindeki temel konular; toplumsal sorunlar, Türkiye ve Osmanlı tarihi, tarım, faşizm ve demokrasidir. Havada Kalan Güvercin (1990) ile Havada Yanan Güvercin (2015), Muzaffer İlhan Erdost’un şiirlerini topladığı kitaplardır. Bu eserlerde şairin ele aldığı çeşitli konulardaki şiirler ile kardeşine duyduğu özlemi anlatan şiirler yer almaktadır. Ey Karanlık Mavi Güneş (1990) ile Karanlık Kırmızı Güneş (2016) Erdost’un hikâye türünde kaleme aldığı yapıtlardır. Yazar, Ey Karanlık Mavi Güneş adlı kitabının başında üç ayrı öykü dönemi olduğunu, bu dönemlerin sonuncusunun ise 1980 sonrası olduğunu ifade etmektedir. Bunların yanı sıra deneme tarzındaki eserleri ve çevirileri ile edebiyata katkı sunan yazar, aynı zamanda çok sayıda siyasi ve tarihi yapıt üretmiştir. Türkiye Sosyalizmi ve Sosyalizm (1969), Türkiye Üzerine Notlar (1971), Kanı Kanla Yıkamak: İnsan Hakları ve Türkiye (1994), Faşizm ve Türkiye 1977-1980 (1995), Türkiye’nin Yeni-Sevr’e Zorlanması Odağında Üç Sivas (1996), Kuşatılmış Ülke Kuşatılmış Yazılar (2005) vd. gibi siyasi, eleştirel kitapları bulunan yazar, genel olarak sömürgecilik, azınlıklar, sosyalizm gibi konuları ele almıştır.
Erdost; Üç Şair
Nazım Hikmet, Cemal Süreya ve Ahmed Arif adlı eserinde Türk edebiyatının önemli isimlerini farklı bir bakış açısıyla yansıtmıştır. Eser üç bölümden oluşmakla birlikte Erdost, bu eserde şairlerin edebi kişiliğini ve genel olarak ele aldıkları konuları işlemiştir.
12 Eylül’le Yüzleşme
İlhan Erdost’u Kim Öldürdü?
Yayıncı Erdost, darbeyi izleyen günlerde abisiyle birlikte gözaltına alındı. Bir astsubayın emriyle dövülerek öldürüldü. Yakınlarını siyasi cinayetlerde kaybeden aileler, sorumluların cezalandırılmasında ısrarlı.
Faili meçhul bırakılmış siyasi cinayetlerde yakınlarını kaybeden ailelerin oluşturduğu Toplumsal Bellek Platformu, 8 Kasım’da Mamak Askeri Cezaevi önünde toplanıyor. Ailelerin amacı, bundan 30 yıl önce, 12 Eylül darbesini izleyen günlerde gözaltına alınarak götürüldüğü cezaevinde öldürülen yayıncı İlhan Erdost’u anmak, sorumluların cezalandırılmasını bir kez daha talep etmektir.
Erdost cinayetini, Orhan Tüleylioğlu tarafından derlenen ve 2007’de Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı (um:ag) tarafından yayınlanan “Neden Öldürüldüler?” dizisinin ilk kitabından aktarıyoruz.
Kardeş İlhan Erdost (1944- 7 Kasım 1980)
Onur Yayınları sahibi İlhan Erdost, 7 Kasım 1980’de ağabeyi Muzaffer Erdost’la birlikte gözaltına alındı. Mamak Askeri Cezaevi A-Blok’ta fişlenen iki kardeşin, önden ve yandan fotoğrafları çekildi. Saçları ve bıyıkları kesildi. C-Blok’a götürülmek üzere, Reo denilen kapalı cezaevi arabasına tekme tokat bindirildiler. Astsubay Şükrü Bağ, Erdost kardeşlere, eşyaları aranırken, “On yaşındaki bebeleri zehirlediniz, içerisi sizin zehirlediklerinizle dolu!” diyecekti.
Arabaya bindirildikten sonra da, görevli üç muhafız erlerin Askeri Yargıtay’a yazdıkları dilekçelerde belirttiklerine göre yanındaki erleri kıyıya çekmiş, “Bunlar birer yılandır, analarını ağlatmazsanız ben sizin ananızı ağlatırım!” diyerek, dövülmeleri için emir vermişti.
A-Blok’tan iki yüz metre ötedeki C-Blok’a gidecek araba hareket etmeden iki kardeşi hazırola getiren dört er, cop, tekme ve tokatla dövmeye başlamıştı. Nice sonra araç hareket etti. Sürekli dövüyorlardı. Bir ara İlhan Erdost yüzükoyun düşmüş, muhafız erlerin cop ve tekmeleri altında zorlukla doğrulmuştu.
25-30 dakika süren yolculuktan sonra, C-Blok F Koğuşu önünde araçtan indirildiler. Uygun adımla yürütüyorlardı ki, astsubayın emriyle, geri, arabanın yanına çağrıldılar; İlhan Erdost yeniden dövdürüleceklerini anlayınca, astsubaya, sabahleyin küçük kızını Kırıkkale’de uyandırmadan evden çıktığını söyledi ve “Bizi daha fazla dövdürmeyin” dedi.
Astsubay, “Bunu daha önce düşünseydiniz!” diye yanıtladı, kendisinin de küçük kızını ateşli hasta bırakıp geldiğini söyledi. Yeniden dövüldüler. Bu kez, dört er birbirine yaslanmış, elleri, kollarıyla cop darbelerinden başlarını korumaya çalışan iki kardeşi, olanca hırslarıyla dövüyorlardı. Bir sigara içimi dövüldükten sonra astsubayın emriyle, dövmeyi durdurdular, İlhan Erdost bir kez daha yüzükoyun düştü. Zorlukla doğruldu.
İki kardeşi, C-Blok F Bölümü’nün tel örgüleri önünde hazırola getirdiler. Önlerinde Astsubay Bağ, arkalarında erler. Erler, ellerini yana yapıştırmalarını söylüyor. Astsubay, “Bir patlatılmadık hayalarınız kaldı, şimdi onu da patlatırlar!” diyerek yeniden dövmeleri için eliyle erlere emir veriyordu. Bir süre burada da dövüldüler. C-Blok F Bölümü’nün tel örgüleriyle çevrili avlusuna alındılar. Avludaki deftere, görüşleri yazıldı: “Sol”.
Erdost Kardeşler ve İlhan Erdost Olayı
İçerde ışığın yandığı demir parmaklıklı kapıya doğru yürüttükleri sırada, sağdaki kapalı/karanlık kapıya doğru yürümelerini söylediler. Arkalarından “Kaçma lan itoğlu it!” diyerek koşan erler kapının giriş boşluğuna sıkıştırdıkları iki kardeşi yeniden dövmeye başladılar.
Muzaffer ve İlhan Erdost, sırtları duvara dayalı kollarıyla yüzlerini darbelerden korumaya çalıştılar. O arada, biraz öteden bir ses geldi, erler durdu, sesin geldiği yöne baktılar, sonra iki kardeşi, içerde ışık yanan demir parmaklıklı kapıya doğru yürüttüler. İlhan Erdost bir kez daha yüzükoyun kapaklandı, alnını çiçek tarhının kıyısına vurdu. Güçlükle doğruldu.
Demir parmaklı kapının karşısında hazırolda durdular. Daha sonra içeriye, sağ taraftaki koğuşa alındılar. Koğuşun girişinde tahta sıraya yan yana oturdular. Muzaffer Erdost koğuştakilerden su istedi. Kimse yerinden kımıldamıyordu.
Muzaffer Erdost bir kez daha seslendi koğuşa, bir bardak su verin diye. Kimsenin kımıldamadığını gören İlhan Erdost, oturduğu yerden kalktı avluya bakan pencerenin önüne doğru gitti. Koğuştakiler koştular, İlhan Erdost‘un yerine oturmasını söylediler. Korku içindeydiler. Muzaffer Erdost İlhan’a doğru yürüdü. Bir ara göz göze geldi İlhan‘la, İlhan Erdost‘un yüzü kanlı, paltosu kanlıydı.
“Midem bulanıyor, kusacağım!” diye bağırdı İlhan Erdost. Yere yığılırken, kollarından kaldırıp bir yatağa uzattılar. Koğuştakilerden biri “Şekerli getirin!” diye fırladı yerinden. Muzaffer Erdost‘u içerde bir ranzanın altına uzattılar. Sorular sordu içerdekiler. Adlarını öğrenince tanıdılar iki kardeşi. O sırada İlhan Erdost‘un koluna iki tutuklu girmiş, Muzaffer Erdost‘u yatırdıkları yatağın yanına getirdiler.
Orada İlhan Erdost sağ dizi üstüne çömeldi, kolları sarktı, başı hafif öne düştü. Muzaffer Erdost, “İlhan, İlhan!” dedi, bir daha yineledi, İlhan ses vermedi.
İlhan Erdost‘u yatağa uzattılar. Biri nabzına baktı, “Bunun nabzı durmuş!” dedi. Tıp öğrencisi Vahap yapay solunum yaptırdı. Biraz sonra geldiler, baktılar, “Ölmüş bu!” dediler, uzattıkları battaniye ile aldı götürdüler İlhan Erdost‘u.
Soruşturmayı yürüten askeri savcı, Erdost kardeşleri döven dört erden birinin muhafız görevi olmadığını saptadı. Bu erin Etlik‘te sağ militan olarak ünlendiği sonradan öğrenilecekti.
Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı dört er hakkında kasten adam öldürmek, astsubay hakkında ise kasten adam öldürmeye azmettirmek suçlarından dava açtı. Yargılama 7 yıl sürdü. Görevli üç er, ayrı ayrı 10 yıl 8 ay ağır hapis cezası aldı. Özel amaçla arabaya binmiş olan ere, 8 yıl hapis cezası verildi. Astsubay da ilkin 10 yıl 8 ay hapis cezası aldı. Bu ceza Askeri Yargıtay Genel Kurulu‘nda onaylandı ve kesinleşti. Ama astsubayın, şoför mahallinden dövülme olayını duymasının ve görmesinin olanaksız olduğu görüşüyle Askeri Yargıtay 5. Dairesi, yargılamanın yeniden yapılmasına karar verdi.
Astsubay Şükrü Bağ‘a bu kez görevi ihmalden ve üst sınırdan 3 yıl hapis cezası verildi; Askeri Yargıtay 5. Dairesi kararı bozdu; bu kez 6 ay hapis cezası verildi. Erdost kardeşlerin nakledildikleri Reo aracında, tutuklulara ayrılan bölüm ile muhafız erlere ayrılan bölüm arasındaki parmaklıklı kapıyı kilitlemediği için “görevini ihmal” etmişti. 6 aya kadar olan ve cezaların temyizi, yalnızca sıkıyönetim komutanının takdirine ve yetkisine bağlıydı. Sıkıyönetim komutanı da kararı temyiz etmedi, tasdik etti.
Gözaltına alınmalarının, suçlarının nedeni, İlkyaz Basımevi‘nde çok sayıda yasak yayın bulundurmak olarak belirtilmişti. Oysa İlkyaz Basımevi‘nde yasaklanmış tek bir yayın yoktu, İlhan‘ın öldürüldüğü tarihten bir süre sonra, Birinci Şubeden görevli memurlar İlkyaz Basımevi‘ni açmaya geldiklerinde tek bir kitap almadılar. Açıp gittiler.
Ne var ki basımevinin açılması için verilen kararın tarihi 30 Ekim 1980‘di, yani İlhan Erdost‘un öldürüldüğü tarihten yedi gün öncesine aitti. Gözaltına alınmaları için verilen kararda da, basımevinin açılması için verilen kararda da aynı komutanın imzası vardı: Recep Ergun.
