İnsanın Aklı Kendine Düşman Olur mu?
Yol Filminin Önemi
Seyit Ali’nin (Tarık Akan) trende Mehmet Salih’e (Halil Ergün) sorduğu bu soru, Yol filminde yalnızca iki mahkûmun değil, bir ülkenin ruh hâlini özetler. 12 Eylül sonrasında kendi aklıyla ve vicdanıyla çatışan bir toplumun aynası olarak karşımıza çıkan Yol, Şerif Gören’in yönetmenliğinde, Yılmaz Güney’in hapiste kaleme aldığı bir başyapıttır. Türk sinemasında hem biçimsel hem de tematik olarak bir kırılma noktasıdır. Türkiye’de yıllarca yasaklı kalan film, 1982 Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye kazanarak sinema tarihine geçmiştir.
Hikâyenin Başlangıcı ve İçsel Yolculuk
Film, izinli olarak cezaevinden çıkan beş mahkûmun hikâyesiyle açılır. Her biri kendi köyüne, geçmişine ve suçuna döner. Ama asıl yolculuk dışarıya değil, içeriye doğrudur. Bu karakterlerin her biri, bastırılmış bir ülkenin küçük bir kopyası gibidir. Birinin karısı töreyle öldürülür, diğeri kaçakçılıkla yaşar, öteki yasak sınırların ortasında kalır. Hepsinin ortak noktası aynıdır: özgürlük, yalnızca kâğıt üzerinde bir kelimedir. Güney’in kaleminden çıkan diyaloglar, 12 Eylül’ün soğuk havasını taşır. Gören’in kamerası ise karda yürüyen atların, ıssız köylerin ve donmuş yüzlerin üzerinde gezinir; bir ülkenin susturulmuş sesini kaydeder.
Görsel Dil ve Anlatım
Filmin görsel dili neredeyse sessiz sinemayı andırır. Rüzgârın uğultusu, çıplak dağlar, karla örtülmüş köyler… Bu görüntülerde doğa yalnızca bir fon değildir; toplumun donmuş duygularını temsil eder. Soğuk, sert ve acımasızdır. Kameranın uzak planları seyirciyi yargıç değil, tanık konumuna getirir. Sade, doğrudan ama ruhu parçalayan bir gerçekçilik sunar.
Yol ve İfşa: İnceleme ve Sonuç
Yol, Altın Palmiye kazandığında Yılmaz Güney hâlâ hapisteydi. Bu ironik durum, aslında filmin özünü özetler: Bir halk, kendi hikâyesini anlatmak için bile özgürlüğünü dışarıya emanet etmek zorunda kalmıştır. Sansür, yasaklar, kopyaların gizlice yurtdışına çıkarılışı… Bütün bu süreçler, filmin kendisini bir efsaneye dönüştürür. Bugün bile Yol’u izlemek, bir film izlemekten öte, bastırılmış bir tarih ve unutulmak istenen bir vicdanla yüzleşmektir.
“Gölgedeki Filmler” dizisinin amacı, unutulmuş ya da unutturulmuş sinemayı yeniden hatırlatmaktır. Yol, bu listenin en önünde yer alır. Çünkü o, Türkiye sinemasının vicdanıdır. Bugün hâlâ aynı yolda yürüyen karakterler, farklı yüzlerde, farklı hikâyelerde karşımıza çıkar. Yılmaz Güney’in sözleriyle bitirelim: “Benim sinemam, halkın acısını anlatmaz; acının ta kendisidir.” Ve Yol, o acının beyaz perdedeki hâlidir.
